De Standaard, 18 april 2009

Willem Bruls

De pure emotie van Puccini

PAPPANO NEEMT NIEUWE VERSIE OP VAN 'MADAMA BUTTERFLY' — Samen met de sterren Angela Gheorghiu en Jonas Kaufmann nam de dirigent Antonio Pappano Puccini's 'Madama Butterfly' op.

Het best bewaarde geheim van Rome is het Auditorium Parco della Musica even buiten het oude centrum van de eeuwige stad. Het moderne complex met drie concertzalen en een openluchtbühne werd in de jaren 1990 gebouwd door de sterarchitect Renzo Piano. Bij de eerste graafwerkzaamheden stootte men meteen op de resten van een Romeinse villa, die als museum in het gebouw werd ingepast. Verder zijn er restaurants, een prachtig muziekinstrumentenmuseum en een boek- en cd-handel om van te watertanden. Met het Parco kreeg Rome eindelijk de volwaardige concertzaal waar de stad recht op had. Want in dit complex zetelt namelijk ook de Accademia Nazionale di Santa Cecilia, met haar wereldberoemde gelijknamige orkest. Het is zonder twijfel het beste van het land. Antonio Pappano, die na de Munt naar Covent Garden in Londen vertrok, werd in 2005 benoemd tot chef-dirigent van het Romeinse orkest. Hij verdeelt zijn aandacht sindsdien over deze twee Europese hoofdsteden. Het Italiaanse repertoire en vooral Giacomo Puccini hebben Pappano altijd na aan het hart gelegen. Zijn eerdere opname van La bohème is legendarisch. Nu heeft hij met zijn uitstekende orkest een nieuwe opname gemaakt van Madama Butterfly, met een sterrencast waarin vooral de sopraan Angela Gheorghiu en de tenor Jonas Kaufmann opvallen. Dat betekent niet dat er tijdens de repetities en opnames in het Parco della Musica tijd voor sterallures is. Pappano is veeleisend en gaat minutieus te werk. Iedere tien seconden legt hij het orkest en de zangers stil, waarna hij hen om nog gedetailleerder accenten vraagt: 'Deze inzet moet een beetje piu pianissimo' kapittelt hij de tweede violen. En tot Gheorghiu: 'piu entusiastico, Angelina'. Over musici die veel te laat van de koffiepauze terugkomen, is Pappano hevig ontstemd. Grote kunst moet met grote concentratie worden gemaakt, ook onder de Italiaanse zon. Precisie Na de repetitie spreken we maestro Pappano als hij uitgeput in zijn dirigentenkamer zit te puffen: 'Nee, het gaat me niet alleen maar om uiterste precisie. Natuurlijk geeft Puccini alle bewegingen en klanken precies weer, waarmee een fijne lijn door de hele opera loopt. Maar het is belangrijker om aan alle dynamische verschillen de juiste aandacht en het juiste gewicht te geven. Ook is er het grote gevaar om sentimenteel te worden. Zo moet je in een walsdeel op het juiste moment nadruk geven en gas terug nemen. Om het zo'n uitgesproken danskarakter te geven.' Het combineren van de opera in Londen en het orkest in Rome geeft Pappano veel voldoening: 'Ik heb hier bij het Santa Cecilia veel geleerd, en veel Beethoven, Bach, maar ook Boulez, Varèse en Maderna gespeeld. Door de transparantie en het analytische karakter van de symfonische muziek ben ik een betere dirigent geworden, ook voor opera.' Daarvan profiteren de zangers bij deze opname volop en de Roemeense stersopraan Gheorghiu laat niet na haar dirigent te prijzen: 'Na mijn eerste samenwerking met Pappano wist ik dat dit de dirigent van mijn opnames zou worden. Hij werkt heel gedetailleerd en hij begrijpt me. Tegelijkertijd is hij muzikaal gepassioneerd.' De titelrol van Madama Butterfly oftewel Cio Cio San is voor Gheorghiu een genot om te zingen: 'Ik hou erg van het Italiaanse repertoire, maar Puccini heeft nog een extra kwaliteit. Elk gezongen woord vormt een voortdurende dialoog met het orkest. Zo lijkt het alsof ik samen met de orkestmusici speel.' 'Maar er zijn ook valkuilen. Het werk is rijk georkestreerd, met een machtige klank, dus het vereist nogal wat dramatische inspanning.' Pappano eist van Gheorghiu volledige concentratie: 'Of ik ook van de stad Rome geniet, vraagt u? Neen, ik zie alleen de hotelkamer, de taxi en de opnamestudio in het Parco della Musica…' Doorleefd Voor Pappano is in Madama Butterfly de oriëntaalse kleuring van orkest en stemmen belangrijk. Het verhaal speelt in Japan, waar de piepjonge geisha Cio Cio San verliefd wordt op een Amerikaanse officier, Pinkerton. Die laat haar vervolgens in de steek, na haar zwanger te hebben gemaakt. Cio Cio San verkeert in de illusie dat hij zal terugkomen om haar te trouwen. Als Pinkerton na een aantal jaren met een Amerikaanse echtgenote verschijnt, pleegt de gebroken Cio Cio San zelfmoord. Pappano: 'De verbeelding van Japan is een sleutelelement in deze muziek. Alles herinnert aan het Oosten: de kleur, het ritme... Soms is het werk zelfs geparfumeerd. Voor de rol van Cio Cio San heb je een doorleefde vocale overtuiging nodig, en dat heeft Gheorghiu.' Voor de mannelijke tegenspeler, de ontrouwe Pinkerton, heeft men de Duitse tenor Jonas Kaufmann gekozen, iemand die in korte tijd een bliksemcarrière heeft gemaakt. Geschoold in het Mozartvak begeeft hij zich al enige tijd in het Italiaanse en Franse repertoire en in het Wagnervak. Kaufmann: 'Ja, mijn stem ontwikkelt zich, maar dat betekent niet dat ik het Mozartvak opgeef. Het ene hoeft het andere niet uit te sluiten. Bovendien geeft mijn lyrische scholing een aparte kleur aan de meer dramatische en zwaardere rollen, aan Wagner zowel als aan Puccini. Kaufmann is enthousiast over de samenwerking met Pappano en Gheorghiu in deze opname: 'Ik was eerst een beetje bang dat de studio-opname koud en sfeerloos zou zijn. Het tegendeel is waar. Er heerst een intensieve spanning, Pappano is een enthousiasmerende dirigent en Gheorghiu heeft temperament. Ik heb nog niet zoveel Puccini gezongen, voornamelijk in La bohème en Tosca, maar ik hou van de pure emotie in deze muziek. Die creëert een soort magie, een ban, waarin je meegezogen wordt.' 'Belangrijk is daarom dat de emotie geen buitenkant, geen kitsch wordt, maar van binnenuit beleefd wordt door de vertolker. Puccini's muziek is zo precies uitgeschreven dat die als het ware een tapijt voor je gevoelens uitspreidt. Daarin heb je minder individuele vrijheid dan bijvoorbeeld bij Verdi, die minder gedetailleerd schrijft en daardoor meer interpretatiemogelijkheden biedt. Maar Puccini is een magische klankwereld.' Is Pinkerton niet een beetje een ondankbare partij? Butterfly heeft veel meer te zingen, en bovendien is hij niet bepaald een sympathiek personage. Hij maakt een veel te jong meisje zwanger en vertrekt dan. Kaufmann lacht: 'Ja, ergens is hij een misdadiger. Maar vocaal is zijn partij wondermooi, zoals in het liefdesduet of in het “America forever,. En in veel scènes is hij wel degelijk belangrijk, hij is de mannelijke held. Het genot dat ik bij zijn melodieën beleef, is ongekend. Ook Pappano is blij met zijn solisten en met de mogelijkheid tot deze opname. Mist hij Brussel niet een beetje? Hij antwoordt met een volmondig ja, zonder enige aarzeling: 'De bewegingsvrijheid en de experimenteerruimte van de Munt mis ik. Het is een onvergetelijke ervaring geweest, waarbij ik muzikaal enorm ben gegroeid.'